*της Δρ Φοίβης Σπέη
Η ζωή των παιδιών είναι -ή πρέπει να είναι- γεμάτη με έργα. Τα έργα των παιδιών είναι το παιχνίδι, η μάθηση και η κοινωνικοποίηση. Τώρα είναι σημαντικότερο από ποτέ να παρέχουμε ευκαιρίες για έργα στα παιδιά μας, αν και η καθημερινότητα μας μπορεί να έχει διαταραχθεί.
Τα παιδιά μπορεί να παρουσιάσουν διαφορετικές και ποικίλες αντιδράσεις για τα γεγονότα που βιώνουμε λόγω του SARS-COVID-19. Δεν υπάρχει μία «κανονική» ή αναμενόμενη αντίδραση σε κατάσταση κρίσης (ή ένα σύνολο αντιδράσεων). Το αναπτυξιακό επίπεδο είναι ένας σημαντικός και καθοριστικός παράγοντας για το είδος των αντιδράσεων που εμφανίζονται. Σε γενικές γραμμές, οι αντιδράσεις των παιδιών προσχολικής ηλικίας σε περιπτώσεις κρίσεως δεν είναι τόσο ξεκάθαρες όσο σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας.
Σε παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορεί να παρατηρηθούν αντιδράσεις όπως αυξημένη προσκόλληση, παλινδρόμηση συμπεριφοράς (π.χ. πιπίλισμα αντίχειρα, νυχτερινή ενούρηση), φόβοι για το σκοτάδι ή τα ζώα ή τους ξένους, δυσκολίες στην ένδυση-απόδυση, διαταραχές ύπνου, διαταραχές ομιλίας και διαταραχές στην σίτιση.
Οι αντιδράσεις των παιδιών μεγαλύτερη ηλικίας (6-12 ετών) τείνουν να συνδέονται πιο άμεσα με την κρίση και το συμβάν. Επιπλέον οι φόβοι που εκδηλώνονται τείνουν να είναι και αυτοί πιο συγκεκριμένοι και επικεντρωμένοι στο συμβάν. Βέβαια, σε σημαντικό βαθμό οι αντιδράσεις των παιδιών σε αυτή την ηλικιακή ομάδα μπορεί να συνεχίσουν να εκφράζονται συμπεριφορικά (π.χ., παλινδρόμηση, προσκόλληση, ανησυχία, σχολική άρνηση, ευερεθιστότητα, άγχος), αλλά και να παρατηρηθεί μειωμένη συναισθηματική ρύθμιση (π.χ., παράλογες φοβίες) και αυξημένα προβλήματα συμπεριφοράς (π.χ., εκρήξεις θυμού). Επιπλέον, μπορεί τα συναισθήματα αυτά να εκφράζονται με τη μορφή συγκεκριμένων σωματικών παραπόνων (π.χ., πονόκοιλοι και πονοκέφαλοι).
Γνωρίζουμε από προηγούμενα περιβάλλοντα κρίσεων και από περιπτώσεις σε άλλες χώρες όπου είχε επιβληθεί καραντίνα πως αυξάνεται ο χρόνος που περνούν τα παιδιά μπροστά σε οθόνες και πως το διατροφικό πρόγραμμα διαταράσσεται. Επίσης μειώνεται σημαντικά το επίπεδο φυσικής άσκησης.
Είναι σημαντικό να δομηθεί ένα ημερήσιο πρόγραμμα δραστηριοτήτων σε συνεργασία με το παιδί. Το πρόγραμμα αυτό ενδεικτικά μπορεί να περιλαμβάνει χρόνο για μελέτη (σύμφωνα με τα ζητούμενα του σχολείου), χρόνο για δημιουργικότητα (κατασκευές και χειροτεχνίες), χρόνο για καθήκοντα σπιτιού (συμμετοχή στην προετοιμασία του γεύματος, τακτοποίηση του χώρου), χρόνο για φυσική άσκηση (βόλτα έξω ή/και άσκηση μέσα στο σπίτι) και χρόνο για ελεύθερο/μη δομημένο παιχνίδι. Το πρόγραμμα και οι ρουτίνες ύπνου καλό θα ήταν να διατηρηθούν όσο το δυνατόν ίδια με εκείνα που υπήρχαν στην οικογένεια προ κρίσης.
Το πρόγραμμα αυτό μπορεί να σχεδιαστεί σε χαρτόνι με διαφορετικά χρώματα για κάθε μέρος του και να αναρτηθεί στο ψυγείο ή σε άλλο κεντρικό μέρος του σπιτιού. Θα ήταν βοηθητικό η λογική του προγράμματος να προσεγγίζει όσο το δυνατόν τις προηγούμενες ρουτίνες, με την αναπόφευκτη αλλαγή χωρικού πλαισίου. Π.χ. η ώρα της μελέτης να γίνεται πρωινές ώρες.
Είναι κατανοητό πως τα παιδιά αυτήν την περίοδο θα περάσουν χρόνο μπροστά σε οθόνες, είναι σημαντικό όμως στη διαδικασία αυτή να εμπλέκεται ενεργά ο γονέας. Π.χ. μπορούμε να παίξουμε μαζί ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι που θέλει το παιδί ή να συζητήσουμε με το παιδί μετά για το παιχνίδι (ποιος είναι ο ήρωας, τι έκανε, τι συνέβη μετά κ.τ.λ.).
Εξίσου σημαντικό είναι το παιδί να βγαίνει έξω για περπάτημα ή ποδήλατο. Και μέσα στο σπίτι όμως μπορεί να εμπλακεί η οικογένεια σε κινητικές δραστηριότητες. Για παράδειγμα μπορούμε να δημιουργήσουμε τις δικές μας χορογραφίες για τα τραγούδια που μας αρέσουν.
Όσον αφορά τις χειροτεχνίες-κατασκευές υπάρχει πληθώρα φθηνών και διαθέσιμων υλικών που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και άφθονες ιδέες στο διαδίκτυο. Ενδεικτικά μπορούμε να φτιάξουμε μία χειροτεχνία με όσπρια. Μπορούμε να φτιάξουμε ζύμη που ψήνεται και με αυτήν να δημιουργήσουμε χάντρες ή κρεμαστά στολίδια, τα οποία μετά να χρωματίσουμε ακόμα και με βερνίκια νυχιών.
Όλοι βιώνουμε ένα βαθμό διατάραξης στη ζωή μας λόγω των συνθηκών. Για λίγο καιρό ακόμα, αυτό σημαίνει πως ζούμε σε χωρικά περιορισμένες συνθήκες. Μπορούμε όμως να βοηθήσουμε τα παιδιά μας ώστε να μην σταματήσουν να βιώνουν με πληρότητα τα έργα τους και τους ρόλους τους.
Η Δρ Φοίβη Σπέη, Εργοθεραπεύτρια-Διδάκτωρ Ψυχολογίας της Υγείας είναι Υπεύθυνη Προγράμματος της σχολής Εργοθεραπείας στο Aegean College.